เครื่องนมัสการทองลงยาราชาวดี /พระเต้าเบญจคัพภ์

เครื่องนมัสการทองลงยาราชาวดี /พระเต้าเบญจคัพภ์

ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก มีเครื่องประกอบพระราชพิธีที่มีความสำคัญจำนวนมาก หนึ่งในนั้นคือ เครื่องนมัสการทองคำลงยาราชาวดี หรือเรียกอย่างย่อว่า “เครื่องนมัสการทองลงยาราชาวดี” ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดให้สร้างขึ้น เพื่อทรงใช้สักการบูชาพระพุทธรูปสำคัญในงานพระราชพิธีและการทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย บ้าง พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทบ้างในบางโอกาส

ในรัชกาลต่อมา ทรงใช้เครื่องนมัสการทองคำลงยาราชาวดีในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา พระราชพิธีสงกรานต์ พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลวันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และทรงสักการะพระบรมศพ พระบรมอัฐิ

เครื่องนมัสการทองคำลงยาราชาวดีสำรับนี้ประกอบด้วยพานทองคำปากกลม ๑๐ พาน วางพุ่มดอกไม้ ๕ พาน พุ่มข้าวตอก ๕ พาน เชิงธูป ๕ เชิง เชิงเทียน ๕ เชิง หุ้มด้วยทองคำ พาน เชิงธูป และเชิงเทียนสลักลวดลายลงยาราชาวดีทั้งสิ้น

นอกจากนี้ยังมีเครื่องประกอบพระราชพิธีสำคัญที่ได้ยินตลอดงานพระราชพิธีคือ พระเต้าเบญจคัพภ์ ซึ่งเป็นเครื่องราชูปโภคสำหรับบรรจุน้ำพระพุทธมนต์และน้ำเทพมนตร์  ถวายพระมหากษัตริย์สรงพระมุรธาภิเษกในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระเต้าเบญจคัพภ์ใช้บรรจุน้ำพระพุทธมนต์ถวายพระมหากษัตริย์ในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาในแต่ละปี  มีหลายองค์ ทำด้วยศิลาสีต่าง ๆ พระเต้าเบญจคัพภ์องค์หนึ่งคือ พระเต้าเบญจคัพภ์รัชกาลที่ ๔ ภายในแบ่งเป็น ๕ ห้องตรงกลางทำเป็นดอกไม้ ๕ กลีบทำด้วยทองคำ แต่ละกลีบประดับด้วยอัญมณีสีแดง เหลือง ขาว ดำ และเขียว อย่างที่เรียกว่า “เบญจรงค์” ใต้ดอกไม้มีก้านทองคำ ๕ ก้านแต่ละก้านจารึกพระนามพระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ คือ พระกกุ  พระโกนาคม พระกัสสปะ พระโคดม และพระศรีอาริยเมตตรัย  เสียบลงในพระเต้าแต่ละห้อง

พระเต้าเบญจคัพภ์อีก ๒ องค์ ได้แก่ พระเต้าเบญจคัพภ์รัชกาลที่ ๑ และพระเต้าเบญจคัพภ์โมราแดงรัชกาลที่ ๕ ภายในไม่แบ่งเป็นห้อง ๆ แต่มีแผ่นทองคำรูปกลม ๕ แผ่น จารึกพระนามพระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ บรรจุอยู่ภายใน
พระเต้าเบญจคัพภ์หลายองค์ ภายในไม่แบ่งเป็นห้อง และไม่มีแผ่นทองคำ เช่น พระเต้าเบญจคัพภ์กลีบบัว พระเต้าเบญจคัพภ์โมราดำ