เหรียญเงินในถุงแดง

เงินถุงแดง คือ เงินกำไรจากการค้าขายโดยกองเรือสำเภาส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ซึ่งทรงเก็บสะสมไว้ตั้งแต่ยังทรงดำรงพระอิสริยยศพระเจ้าลูกยาเธอ  โดยเก็บไว้ในถุงผ้าสีแดงและเอาไว้ข้างพระแท่นบรรทม เป็นที่มาของคำว่าเงินถุงแดง หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าพระคลังข้างที่ มีทั้งเงินสกุลต่างประเทศ เหรียญนก และเหรียญทองแมกซิโก 

วิธีการหารายได้ของรัชกาลที่3 คือ จัดแต่งเรือสำเภานำสินค้าไปค้าขายกับต่างประเทศ อย่างเช่นจีน อินเดียและประเทศแถบเปอร์เซีย เงินที่ได้มาในส่วนของสำเภาหลวงก็ส่งเข้าคลังหลวง ส่วนสำเภาส่วนพระองค์ แบ่งส่วนหนึ่งถวายรัชกาลที่ 2 เพื่อนำเข้าพระคลังหลวง อีกส่วนหนึ่งทรงเก็บไว้เป็นเงินส่วนพระองค์ที่ทรงใส่ไว้ในถุงแดงข้างที่พระบรรทม เมื่อเงินเต็มถุงก็จะทรงนำเข้า พระคลังหลวงไว้เป็นสมบัติแผ่นดินทั้งหมด ส่วนการใช้ถุงสีแดงใส่เงินนั้นน่าจะมาจากคติความเชื่อของชาวจีนที่นิยมนำเงินใส่ซองสีแดงมอบให้ลูกหลานในเทศกาล หรืองานมงคลเพื่อความมั่งคั่งร่ำรวยและมีโชคดี

ในสมัยรัชกาลที่ 3 มีสกุลเงินต่างประเทศเป็นที่ยอมรับในการแลกเปลี่ยนซื้อขายสินค้ากันในไทย เช่น เงินเม็กซิโก เงินเปรู และเงินรูปีของอินเดีย เป็นต้น จึงสันนิษฐานว่าเงินในถุงแดงน่าจะเป็นเงินต่างประเทศที่ใช้เป็นสื่อในการแลกเปลี่ยนในสมัยนั้น ดังเช่น เหรียญรูปนกของเม็กซิโก ซึ่งใช้เป็นสื่อในการแลกเปลี่ยนสินค้าที่หลายชาติให้การยอมรับโดยเหรียญนกเม็กซิโกมีลักษณะเป็นเหรียญกลมแบนมีรูปนกอินทรีย์อยู่ด้านหนึ่ง  ไทยจึงเรียกเหรียญนี้ว่า “เหรียญนก” 

ในปีพ.ศ. 2436  หรือ ร.ศ. 112 ไทยมีข้อพิพาทกับฝรั่งเศส เรือรบฝรั่งเศสได้รุกเข้ามาจากปากแม่น้ำเจ้าพระยาเทียบท่าอยู่หน้าสถานทูตฝรั่งเศสโดยหันปืนใหญ่เข้าสู่พระบรมมหาราชวัง และเรียกเงินค่าปรับเพื่อชดใช้ค่าเสียหายต่าง ๆ จากไทยเป็นเงิน 3 ล้านฟรังก์ โดยให้ชำระเป็นเงินเหรียญภายใน 48 ชั่วโมง มิฉะนั้นกองทัพเรือฝรั่งเศสจะปิดอ่าวไทยและสั่งทูตฝรั่งเศสออกจากไทย ซึ่งอาจทำให้ไทยตกเป็นอาณานิคมของฝรั่งเศสได้

ด้วยเหตุนี้เงินเงินถุงแดงจึงถูกนำไปสมทบกับเงินในท้องพระคลังหลวงที่มีอยู่เพื่อนำไปเป็นค่าปรับสงครามแก่ฝรั่งเศส แต่ก็ยังไม่เพียงพอกับเงิน 3 ล้านฟรังก์ ทำให้เจ้านายฝ่ายในและข้าราชการต้องช่วยกันถวายเงิน ทอง เครื่องประดับและของมีค่า นำไปแลกเป็นเงินเหรียญรวบรวมใส่ถุงขนออกจากพระบรมมหาราชวัง ว่ากันว่าเงินค่าปรับที่จ่ายให้ฝรั่งเศสนั้น เป็นเหรียญทองเม็กซิโกรวมทั้งหมด 801,282 เหรียญ ซึ่ง 1 เหรียญเท่ากับ 3.2 ฟรังก์ น้ำหนักของเงินเหรียญทั้งหมดรวมกันกว่า 23 ตันเลยทีเดียว