นายทองดี ฟันขาว

นายทองดี เป็นชื่อเดิมของพระยาพิชัยดาบหัก ทหารเอกคู่พระทัยของสมเด็จพระเจ้าตากสิน เกิดเมื่อปี 2284 ที่บ้านห้วยคา เมืองพิชัย (อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ในปัจจุบัน) ในช่วงปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา  เดิมชื่อว่า จ้อย เมื่อมีอายุได้ 14 ปี มีเรื่องวิวาทชกต่อยกับลูกเจ้าเมืองพิชัย จนต้องเปลี่ยนชื่อเป็น"ทองดี"แล้วก็ต้องหลบหนี ไปฝากตัวเป็นลูกศิษย์ของครูเที่ยงครูมวยชื่อดังที่วัดบ้านเก่ง และ ครูเมฆ ที่วัดท่าสา
               
เมื่ออายุได้ 18 ปี ชื่อนายทองดีเริ่มเป็นที่รู้จักของคนทั่วไปเพราะมีฝีมือทางเชิงมวยสามารถชกชนะครูมวยเจ้าถิ่นชื่อดังได้ จากนั้นได้เดินทางไปเรียนดาบที่เมืองสวรรคโลกจนเชี่ยวชาญ ต่อมาเปิดค่ายมวยเพื่อฝึกสอนวิชาดาบ  ศิษย์คนแรกคือคนที่เขาเคยใช้มีดสั้นฆ่าเสือเพื่อช่วยชีวิตไว้จนชื่อเสียงของนายทองดีกลายเป็นที่ร่ำลือไปทั่ว
             
วันหนึ่งนายทองดีได้มีโอกาสขึ้นเวทีมวยที่เมืองตากซึ่งพระยาตาก (สิน) จัดขึ้นเพื่อคัดเลือกนักมวยฝีมือดีเข้ารับราชการในกองทัพ ซึ่งนายทองดี สามารถเอาชนะนักมวยชั้นยอดได้หลายคน จนเป็นที่ถูกใจของพระยาตากสิน จึงรับเข้าเป็นข้าราชการชื่อหลวงพิชัยอาสา ทำหน้าที่เป็นองครักษ์ข้างกายของพระยาตากและเป็นครูมวยครูดาบให้กับทหารในกองทัพเมืองตาก 
               
หลวงพิชัยอาสาได้รบเคียงบ่าเคียงไหล่กับพระยาตากสินเรื่อยมา ตั้งแต่ช่วยป้องกันกรุงศรีอยุธยาจากทัพพม่าที่เข้าล้อมกรุง จนกระทั่งร่วมกันฝ่าวงล้อมกองทัพพม่าออกไปซ่องสุมกำลังพลทางหัวเมืองตะวันออกแล้วยกทัพกลับมาขับไล่พม่าที่กรุงศรีอยุธยาจนสามารถประกาศเอกราชได้ในปลายปี พ.ศ. 2310 ตลอดเวลานั้นนายทองดีหรือหลวงพิชัยอาสาได้มีส่วนร่วมในฐานะนายทหารคนสำคัญโดยตลอด
           
เมื่อพระเจ้าตากสินปราบดาภิเษกเป็น "สมเด็จพระเจ้าตากสิน" แห่งอาณาจักรธนบุรี หลวงพิชัยอาสาก็ได้รับโปรดเกล้าฯ เลื่อนตำแหน่งเรื่อยมา ตั้งแต่ "จหมื่นไวยวรนารถ" "พระยาสีหราชเดโช" และ "พระยาพิชัย" เจ้าเมืองพิชัยซึ่งเป็นบ้านเกิดของตนเอง
             
ส่วนนาม"พระยาพิชัยดาบหัก" ได้มาจากเหตุการณ์เมื่อปลายปี พ.ศ. 2316 พม่าได้ยกทัพจากเชียงใหม่ลงมาตีเมืองพิชัย พระยาพิชัยนำทัพออกไปดักซุ่มโจมตีอยู่ที่เมืองชัยภูมิ และได้เข้าต่อสู้กันอย่างดุเดือดจนดาบหักและใช้ดาบที่หักสู้กับทหารพม่าจนได้รับชัยชนะ ในวันที่ 4 มกราคม พ.ศ. 2317 การรบในครั้งนั้นได้สร้างชื่อเสียงให้กับพระยาพิชัยเป็นอย่างมาก
ปัจจุบัน มีการสร้างอนุสาวรีย์และศาลเพื่อบูชานายทองดีหลายแห่งที่จังหวัดอุตรดิตถ์ซึ่งเป็นบ้านเกิดของพระยาพิชัยดาบหักก็ รวมถึงอนุสาวรย์พระยาพิชัยดายหักด้วย เพื่อเชิดชูวีรชนผู้ยิ่งใหญ่ ที่มีความเด็ดเดี่ยว กล้าหาญ  ซื่อสัตย์สุจริตและความกตัญญูกตเวที

ส่วนชื่อทองดี ฟันขาว ได้มาเพราะไม่ได้กินหมากเหมือนคนอื่นๆนั่นเอง