งานผ้าลายทองแผ่ลวด

25 / 12 / 2562 14:48

งานช่างผ้าลายทองแผ่ลวด เป็นงานช่างแขนงหนึ่งในหมู่ช่างสนะไทย หรือช่างที่ปฏิบัติเกี่ยวกับเครื่องภูษาอาภรณ์ วัสดุอุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องกับงานเนื่องในสถาบันพระมหากษัตริย์และศาสนา ไม่นิยมใช้กับสามัญชน ได้แก่ ฉัตรเครื่องสูงที่ทำด้วยผ้า ตาลปัตรปักลายในรัฐพิธีสำคัญแต่โบราณ ผ้าม่าน ผ้าดาดหลังคากัญญาเรือพระที่นั่งฯ ธงงอนราชรถ ผ้าดาดหลังคาพระสีวิกากาญจน์ ผ้าดาดหลังคาพระวอประเวศวัง เป็นต้น

เครื่องประกอบพระราชอิสริยยศประเภทเรือพระที่นั่ง ที่ปรากฏในงานทองแผ่ลวดที่สำคัญคือเรือพระราชพิธี โดยเฉพาะเรือพระที่นั่งประเภทเรือกิ่ง จะปรากฏงานทองแผ่ลวดที่ผ้าดาดหลังคาพระแท่นกัญญาเรือพระที่นั่ง ผ้าม่าน ผ้าหน้าโขนเรือ ฉัตร ธงสามชาย และในขบวนเรือพระราชพิธี ก็จะใช้ผ้าลายทองแผ่นลวดด้วยเช่นกัน ทั้งนี้จะแตกต่างกันก็จะดูที่ลวดลาย ซึ่งขึ้นอยู่กับฐานานุศักดิ์ ชั้นยศ ของผู้ใช้เรือในขบวนเรือ เช่น เรือรูปสัตว์ เรือดั้ง เรือแซง เรือทองขวนฟ้า เรือทองบ้าบิ่น เรืออีเหลือง เรือแตงโม จะทำผ้าลายทองแผ่ลวดดาดหลังคาคฤห์ และกัญญาเรือ และผ้าโขนเรือ เป็นต้น

งานช่างผ้าลายทองแผ่ลวด คือ การที่ผู้มีความชำนาญในงานฝีมือหลายแขนงมารวมตัวกันสร้างสรรค์งานศิลปกรรมที่มีขั้นตอนกระบวนการสร้างงาน ตั้งแต่การออกแบบลวดลาย นำมาตอก ฉลุ กางแผ่ต่อเป็นผืนใหญ่นำไปปิดด้วยทองคำเปลว และประดับกระจก แล้วเย็บตรึงลวดลาย โดยใช้ด้ายเส้นใหญ่เดินเส้นไปตามแบบตัวลายเป็นเส้นลวด และใช้ด้ายเส้นเล็กเป็นการเย็บตรึงตามลวดลายให้ติดแน่นบนผืนผ้า 

ผ้าลายทองแผ่ลวด แสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีของชาติที่สืบทอดกันมายาวนาน ปัจจุบันการสืบทอดกระบวนการงานช่างผ้าลายทองแผ่ลวด ดำเนินงานโดยสำนักช่างสิบหมู่ร่วมร่วมกับบุคลากรภายในหน่วยงาน ถ่ายทอดความรู้จากรุ่นสู่รุ่น และยังมีการจัดฝึกอบรมให้กับบุคคลทั่วไปเพื่อสืบทอดวิธีการ กระบวนการทำงาน อีกทั้งเป็นการสร้างเครือข่ายช่าง เมื่อมีการดำเนินงานซ่อมงานผ้าลายทองแผ่ลวดเมื่อใดก็สามารถดึงกลุ่มผู้เข้ารับการฝึกอบรมที่มีความสามารถมาทำงานร่วมกันได้

อย่างไรก็ดีการถ่ายทอดความรู้และทักษะที่เกี่ยวข้องกับงานช่างฝีมือผ้าลายทองแผ่ลวดนับวันจะเป็นเรื่องยากลงไปทุกขณะ เนื่องจากการสร้างงานมีกระบวนการขั้นตอนที่มีความซับซ้อนมีส่วนละเอียดอ่อน และเป็นงานที่มีการใช้งานในวงจำกัดหรือนานๆครั้ง ทำให้ช่างผ้าลายทองแผ่ลวดไม่มีโอกาสในการฝึกปรือฝีมือ และหากจะลงทุนปฏิบัติเองก็ต้องใช้งบประมาณสูง คาดว่าในอนาคตงานประณีตศิลป์แขนงนี้อาจจะขาดช่วงหรือสูญหายจากสังคมไทยก็เป็นได้